Η ψυχολογία των οδηγών

Καθένας από εμάς είναι μια ξεχωριστή προσωπικότητα και ο τρόπος που διαχειριζόμαστε την καθημερινότητά μας διαφέρει. Όπως επίσης διαφέρουν οι συμπεριφορές μας στον εργασιακό μας χώρο, στους κόλπους της οικογένειάς μας, στους φίλους μας, πίσω από το τιμόνι. Οι σκέψεις μας, η διάθεσή μας, οι άμυνές μας και η εκάστοτε ψυχολογία μας μας οδηγούν σε ποικίλες επιλογές και αντιδράσεις.

Τις τελευταίες δεκαετίες και σε ό,τι αφορά την οδηγική συμπεριφορά, οι ειδικοί έχουν αποφανθεί πως υπάρχει μια σαφής συσχέτιση με την προσωπικότητα και την τρέχουσα διάθεση/ψυχολογία του οδηγού. Η Εφαρμοσμένη Ανάλυση Συμπεριφοράς υποστηρίζει ότι οι εσωτερικές ψυχολογικές διεργασίες (σκέψεις και συναισθήματα) δεν διαχωρίζονται από την εξωτερική συμπεριφορά του ανθρώπου ως προς την λειτουργία τους, καθώς τα χαρακτηριστικά τους διέπονται από τους ίδιους νόμους που διέπουν και την εξωτερική συμπεριφορά, την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Οπότε, η προσωπικότητα καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο οδήγησης, καθώς καθρεφτίζει τον συναισθηματικό κόσμο του οδηγού.

Κάποιοι ερευνητές έχουν καταλήξει σε τέσσερις κατηγορίες οδηγών, στηριζόμενοι σε στοιχεία της προσωπικότητάς τους σε συνδυασμό με τους κανόνες οδηγικής συμπεριφοράς.

Στην πρώτη κατηγορία βρίσκονται οι υπομονετικοί και προσεκτικοί οδηγοί, άνθρωποι οργανωτικοί στη ζωή τους, που προγραμματίζουν τις κινήσεις τους με σύνεση και μένουν πάντα ήρεμοι σε ό,τι απροσδόκητο και αν εμφανιστεί. Αυτοί οι οδηγοί ακολουθούν αυστηρά τους κανόνες οδικής κυκλοφορίας.
Η δεύτερη κατηγορία μιλά για τους απερίσκεπτους και απρόσεκτους οδηγούς, οι οποίοι τείνουν συχνά να αναζητούν τον ενθουσιασμό πίσω από το τιμόνι. Οι άνθρωποι αυτοί τείνουν να παραβιάζουν τους κανόνες οδήγησης, υιοθετόντας συχνά υψηλή ταχύτητα ή οδηγώντας υπό την επήρεια μέθης.
Ανήσυχοι οδηγοί, στην τρίτη κατηγορία, χαρακτηρίζονται οι άνθρωποι που οδηγούν περισσότερο βρισκόμενοι υπο στρές, διαρκώς σε μια κατάσταση εγρήγορσης, κάτι που τους δημιουργεί μια ένταση που δύσκολα μπορούν να διαχειριστούν.
Στην τέταρτη κατηγορία συναντάμε τον εχθρικό/θυμωμένο οδηγό, ο οποίος χαρακτηρίζεται κυρίως από μια επιθετική συμπεριφορά απέναντι σε άλλους οδηγούς, λεκτική η μη.

Ωστόσο, έχει σημασία εδώ να τονίσουμε πως, ενώ οι παραπάνω κατηγορίες μπορούν ως επί το πλείστον να σκιαγραφήσουν έναν οδηγό, δεν αποκλείεται και ο ίδιος οδηγός ενίοτε να αντιδράσει με διαφορετικό τρόπο απ΄ό,τι συνήθως.

Η εναλλαγή συναισθημάτων και διαθέσεων προκαλεί και αλλαγή στην οδηγική συμπεριφορά.

Άλλωστε οι άνθρωποι τείνουν να διοχετεύουν τα συναισθήματά τους με κάθε διαθέσιμο τρόπο, προσδοκώντας έτσι μια ανακούφιση, μια εκτόνωση.

——————————————————————————————-

Με βάση λοιπόν τα συναισθήματα, κάποιοι άλλοι ερευνητές έχουν καταδείξει πέντε ψυχολογικούς παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν την οδηγική συμπεριφορά.

Η εμμονή να διατηρούν τα πάντα υπό τον έλεγχο ωθεί πολλούς ανθρώπους σε παραβατικές συμπεριφορές πίσω από το τιμόνι. Άνθρωποι με τέτοιες εμμονές, διαπιστώνοντας μια παράβαση από άλλον οδηγό, μπορεί να αναβοσβήνουν επίμονα τα φώτα τους, να κορνάρουν έντονα ή και να αυξήσουν ταχύτητα. Νιώθουν πως έτσι διατηρούν τον έλεγχο, ασκούν όμως στην ουσία έναν δικό τους μηχανισμό αυτοάμυνας που εντέλει προκαλεί επιπλέον προβλήματα.
Η εγωιστική ή αλαζονική ψυχολογία επίσης μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στην οδήγηση. Οι άνθρωποι που πιστεύουν πως είναι πιο ικανοί, πιο σωστοί, συχνά δεν δέχονται να τους παρακάμψει κάποιος άλλος και έτσι καταλήγουν σε παράνομες οδηγικές πρακτικές.
Το σύμπλεγμα της κατωτερότητας είναι ένας ακόμα ψυχολογικός παράγοντας που δεν επιτρέπει σε πολλούς οδηγούς να δουν καθαρά μια κατάσταση. Η «δεύτερη θέση» τους ενοχλεί, επιδιώκουν ένα εσφαλμένο αίσθημα επίτευξης και μπαίνουν έτσι σε ανταγωνιστική διάθεση.
Επίσης, άνθρωποι που διαχειρίζονται συχνά τη βία ως μέσο επίλυσης συγκρούσεων, που για αυτούς η επίδειξη δύναμης αντανακλά την προσωπική τους αξία, συχνά υιοθετούν μια επιθετική συμπεριφορά στον δρόμο, αντλώντας δύναμη από το μηχάνημα που οδηγούν.
Τέλος, άνθρωποι που είναι υπερβολικά επιφυλακτικοί στη ζωή τους είναι και ιδιαίτερα προσεκτικοί στην οδήγηση, τηρούν αυστηρά όλους τους κανόνες και αποφεύγουν το ρίσκο ενώ στον αντίποδα, η επαναστατική φύση κάποιων άλλων ανθρώπων τους ωθεί στην αμφισβήτηση των κανόνων οδήγησης και στην συχνή παραβατικότητα.

——————————————————————————————-

Μια άλλη προσέγγιση σε ό,τι αφορά την ψυχολογία του οδηγού ασχολείται με τρεις διαφορετικές έννοιες: το αμάξωμα-δέρμα, τον μεταβατικό χώρο του αυτοκινήτου και τη δυναμική της ομάδας εντός του αυτοκινήτου.

Το δέρμα είναι το περίβλημα του σώματος. Όταν ο οδηγός μπαίνει στο αυτοκίνητο, η αίσθηση των ορίων του σώματος αλλοιώνεται. Το σώμα σχεδόν ακινητοποιείται σε μια θέση. Το αμάξωμα γίνεται το νέο «δέρμα». Τα όρια του σώματος επεκτείνονται. Αποκτούμε ένα ατσάλινο δέρμα και ένα σώμα με τελείως διαφορετικές δυνατότητες στον χώρο. Η επέκταση των ορίων του σώματος από το δέρμα στο αμάξωμα αυξάνει τον εγωισμό του οδηγού και επηρεάζει τη συμπεριφορά του, ο οποίος βλέπει να αλλάζει η σχέση του με τον χώρο. Μπορεί ακόμη και να αρνηθεί την ύπαρξη του δυστυχήματος, θεωρώντας ότι ο θόρυβος αφορούσε ένα άλλο γεγονός. Το αν θα ασχοληθεί ή όχι με το δυστύχημα θα εξαρτηθεί από αντικρουόμενα συναισθήματα: το αίσθημα ενοχής και φροντίδας από τη μια και τον βαθμό συναισθηματικής αδιαφορίας από την άλλη.
Ως μεταβατικό χώρο του αυτοκινήτου νοείται το εσωτερικό του αυτοκινήτου, όπου οι επιβάτες μεταβιβάζουν συναισθήματα σχετικά με τον στόχο της μετακίνησης αλλά και της ψυχικής κατάστασης που βρίσκονται τη δεδομένη στιγμή. Οι διεργασίες σε αυτό τον χώρο, η επικρατούσα άποψη, ο στόχος της μετακίνησης, αν π.χ. κάποιοι πηγαίνουν σε διασκέδαση, εκδρομή, κηδεία ή στη δουλειά,είναι αυτονόητο πως δημιουργούν διαφορετικό κάθε φορά κλίμα μέσα στο αυτοκίνητο.
Η συγκρότηση σε ομάδα των επιβατών του αυτοκινήτου θα αλλάξει επίσης την ψυχολογική ατμόσφαιρα. Αν, για παράδειγμα, επικρατήσει στην ομάδα η άποψη της επιθετικής οδήγησης, τότε θα παρατηρηθεί ομαδική μανία με υψηλές ταχύτητες, κόντρες και επικίνδυνους ελιγμούς. Η απόφαση ή όχι για την εγκατάλειψη του θύματος θα εξαρτηθεί κυρίως από τη συνολική ηθική που επικρατεί στην ομάδα. Είναι πιθανό να παρατηρηθούν συμπεριφορές διάσπασης και παρανοϊκής σύγκρουσης στο εσωτερικό της ομάδας.

——————————————————————————————

Ένα άλλο ζήτημα που έχει ευρέως ερευνηθεί είναι και η απόσπαση της προσοχής του οδηγού.

Μελέτες έχουν καταδείξει πως πιο επιρρεπείς στην αφηρημάδα είναι τα νεαρά άτομα, οι εξωστρεφείς ή νευρωτικοί άνθρωποι ανεξαρτήτως ηλικίας και όσοι περνάνε πολλές ώρες στο τιμόνι. Ειδικά οι οδηγοί με εξωστρεφή προσωπικότητα τείνουν να έχουν οδική συμπεριφορά με ρίσκο κινδύνου , να ασχοληθούν με το κινητό, για παράδειγμα, καθώς οδηγούν, αποσπώντας έτσι την προσοχή τους από το τιμόνι. Οι γυναίκες, ιδίως οι μεγαλύτερες ηλικίας, παρόλο που θεωρούνται «ύποπτες», στην πραγματικότητα είναι λιγότερο πιθανό να αφαιρεθούν. Το ίδιο και όσοι άνθρωποι έχουν αυτοέλεγχο και μπορούν να ελέγξουν τους «πειρασμούς» της απόσπασης της προσοχής τους.
Ωστόσο, όπως ειπώθηκε και παραπάνω, τα περισσότερα συμπεράσματα σχετικά με την οδηγική συμπεριφορά και την προσωπικότητα του οδηγού στα οποία βασίζονται στατιστικά οι μελέτες είναι αυτό που ονομάζουν οι ψυχολόγοι «συσχετίσεις». Συνεπώς μιλάμε για πιθανότητες και όχι για γενικό κανόνα.

Η ψυχολογική διερεύνηση της συμπεριφοράς του οδηγού έχει αξία όταν τα συμπεράσματα χρησιμεύουν για την οικοδόμηση κάποιων εργαλείων που θα βοηθήσουν να σωθούν ανθρώπινες ζωές.

Γιατί η κακή συμπεριφορά του οδηγού δεν υπάρχει δεύτερη ευκαιρία για να διορθωθεί, όπως γίνεται σε άλλες περιστάσεις.

Πηγές: